Đầu năm 2015, Hàn Lâm Viện đã công nhận tài năng của Wes Anderson bằng một đề cử Oscar 2015 cho hạng mục Đạo diễn xuất sắc nhất, với phim The Grand Budapest Hotel (Khách sạn Budapest). Sau rất nhiều lần bị bỏ qua.
Dù không thắng giải, nhưng đó là sự công nhận xứng đáng dành cho vị đạo diễn có phong cách làm phim độc đáo bậc nhất Hollywood hiện nay.
Anderson là một trong những đạo diễn hiếm hoi người ta có thể dễ dàng nhận ra đâu là phim của ông, chỉ sau khi xem 5 phút.
Nhà biên kịch lừng danh Michael Chabon trong một bài viết, đã so sánh Wes với những huyền thoại như Alfred Hitchcock hay Jean-Luc Godard, ở đặc điểm “có thể nhận ra ngay phim của ông chỉ bằng cách xem một đoạn clip ngắn”. Chỉ mới đạo diễn 9 bộ phim (tính đến Budapest), và tất cả đều là phim độc lập, nhưng Anderson đã tạo dựng được một vị trí vững chắc trong làng điện ảnh. Người trong nghề đã chấp nhận một thuật ngữ, khi nói về phim của Wes Anderson, là “thế giới của Wes” (Wes World).
Nhắc đến phim của ông, người ta sẽ liên tưởng đến ngay một màn trình diễn thị giác ấn tượng, với lối phối màu và thiết lập bối cảnh, cấu trúc phim cực kỳ công phu và đặc biệt. Budapest là một ví dụ. Phim lấy bối cảnh trong một khách sạn giả tưởng, với màu chủ đạo là những tông nóng: đỏ, tím, vàng, được kết hợp tinh tế trong từng khung hình một.
Ước mơ đầu tiên của Anderson không phải là đạo diễn, mà là kiến trúc sư. Ông yêu sự sắp đặt, những cấu trúc, những ấn tượng thị giác, không ngạc nhiên khi điều đó trở thành đặc trưng đầu tiên trong phim ông.
Nhưng nếu chỉ có thế, Wes Anderson sẽ không thể khiến ngay cả những người trong nghề phải thán phục.
Bộ phim đầu tay năm 1996, Botte Rocket (Tên lửa chai), được đạo diễn kỳ cựu Martin Scorsese khen ngợi hết lời, và chọn vào danh sách những phim hay nhất thập kỷ 90 của ông. Mỗi phim sau đó đều là một sự đột phá, và in đậm dấu ấn cá nhân của ông.
Anderson tham gia vào tất cả các khâu trong quá trình làm phim, như viết kịch bản, quay phim, âm nhạc. Đặc biệt là ở phần biên kịch, những ý tưởng mới lạ trong hai phim The Royal Tenenbaums (Gia đình thiên tài, 2001) và Moonrise Kingdom (Vương quốc trăng lên, 2012) mang đến cho ông đề cử Kịch bản gốc xuất sắc nhất.
Dù vậy, ít ai biết rằng, Anderson không hề bắt đầu kịch bản bằng một cốt truyện, như hầu hết những người khác. Ông bắt đầu bằng cách tưởng tượng ra một thế giới.
Như Moonrise Kingdom, Anderson chỉ viết được vài trang bản thảo trong suốt 1 năm trời. Thời gian còn lại, ông dành để hình dung ra một hòn đảo tách biệt, không gian của nó, cư dân của nó, những tông màu, và cả mùi vị, không khí riêng. Thứ duy nhất liên quan đến nhân vật là “mối liên hệ tình cảm giữa hai cô cậu bé 12 tuổi”, và đó lại là thứ ông phát triển sau cùng.
Những thế giới ông tạo ra đều mang đến cảm giác siêu thực, với các sắc màu nóng, sự lãng đãng, các nhân vật đều hành động và nói năng ở tốc độ chóng mặt, lối cắt cảnh và dẫn truyện nhanh gọn, không thể nhầm lẫn.
Phần âm nhạc cũng phải nhắc đến, Anderson có lối sử dụng nhạc độc đáo không kém, thường là các bản nhạc pop thập niên 60 hay 70, những bản nhạc giao hưởng được chơi lại. Ông từng dành hẳn phần credit của phim Moonrise để giải thích về cách phối các nhạc cụ thành bản nhạc hoàn chỉnh. Michael Chabon gọi đó là kiểu “hiện thực ma thuật”. Wes giải thích rằng, ông muốn người xem “bước vào một thế giới khác”, thế giới của riêng ông.
Nhưng không vì thế, mà chất tình cảm trong phim Anderson bị mất mát. Những thế giới ông tạo ra đều hết sức kỳ quặc và không trùng lặp.
Ở Moonrise là một hòn đảo giả tưởng với những đạo quân hướng đạo sinh lạ lùng. Ở Budapest là một khách sạn hư cấu, nằm trên một ngọn núi cô lập. Mr. Fox lại là thế giới động vật dưới lòng đất với các tập quán lạ thường.
Dù vậy, tất cả đều có chung một sợi dây cảm xúc chủ đạo, và rất thật, về nỗi cô đơn của những đứa trẻ, sự ngây thơ đã mất, sự bỏ mặc của cha mẹ, và khát khao đồng điệu về tâm hồn. Xuất phát từ bi kịch gia đình ông, cha mẹ ly dị vào năm 8 tuổi, và có vẻ như Anderson vẫn chưa thể thoát ra khỏi đứa trẻ mang nỗi đau ông từng là.
Những thế giới ấy, không gì khác hơn là nơi chốn riêng biệt để lẩn trốn cho các nhân vật. Sam và Suzy, hai đứa trẻ mồ côi trong Moonrise, đã chạy trốn con người để đến một vương quốc riêng, chỉ có chúng, không có nỗi đau. Người chủ khách sạn và anh hầu bàn trong Budapest, cố gắng thoát khỏi sự truy đuổi của tên sát thủ. Với hai cha con cáo trong Mr. Fox, là họng súng của những tên chủ trại gà.
Nhưng mỗi sự trốn chạy khỏi đám đông, lại dẫn các nhân vật về lại với đồng loại, và nhận ra hơi ấm tình người.
Dù tính cách các nhân vật có vẻ cá biệt và kỳ dị (vì thế, phim ông thường được gọi dành cho dân geek – những kẻ lập dị), nhưng trong sâu thẳm, đều ẩn chứa nỗi khát khao yêu thương và được yêu thương. Vì thế, nó có thể chạm đến tất cả tầng lớp khán giả, ở nhiều thế hệ.
Wes Anderson, ở đời thật, đã qua tuổi 45 và có gia đình riêng của ông. Nhưng không chỉ là với cô bạn gái người Lebanon Juman Malouf, mà là một gia đình lớn hơn gồm các tên tuổi gạo cội: Bill Murray, anh em nhà Wilson (Owen, Luke và Andrew), Wiliem Dafoe, Adrien Brody, đồng biên kịch lâu năm Noah Baumbach, tay máy Robert Yeoman…
Họ luôn trở lại với phim của ông, không vì lý do gì đặc biệt, hơn là việc muốn trở thành một phần trong đó – những thế giới khiến không chỉ họ, mà cả khán giả, luôn muốn ghé thăm hết lần này đến lần khác.
Đây cũng là đạo diễn, bên cạnh Christopher Nolan, mà tôi luôn mong ngóng mỗi khi có phim mới. Dù thích hay không, vẫn là trải nghiệm rất đáng giá khi được ở trong không gian ông tạo ra.
Một dị nhân quí giá của điện ảnh.
Bài viết của tác giả Hoài Nam cho Mann Up