Big Brother là thuật ngữ hay tiếng lóng ám chỉ tới các thể chế chính trị có tính chất độc tài và kiểm soát cao độ với công dân trong tiểu thuyết 1984 kinh điển của George Orwell. Tất nhiên viễn cảnh ảm đạm và phản địa đàng trong 1984 đã không xảy ra trong thế giới. Nó chưa hoàn toàn diễn ra chứ không phải là không bao giờ xảy ra.
Điều mỉa mai ở đây là sự chuyên chế mang tính kiểm soát và ép buộc như trong 1984 mô tả lại không đến từ một quốc gia, một thể chế cụ thể đã từng tồn tại mà trên một thế giới rộng lớn vô hạn, đồng thời hứa hẹn sự tự do và kết nối hơn rất nhiều. Thế giới ấy có tên là internet. Các Big Brother trong thế giới này chính là các công ty công nghệ khổng lồ với nền tảng là phần cứng hoặc phần mềm.
Trong cuộc sống mỗi ngày hay nói đúng hơn là cuộc sống số của bạn chịu sự chi phối của ít nhất 2 đến 3 Big Brother thời công nghệ. Đám Big Brother này không hạn chế hay kiểm soát bạn dưới những dạng vật lý cơ bản mà là trong tâm trí nhiều hơn. Và vì sự chi phối đến từ tâm trí theo cách nhẹ nhàng và đạo đức giả của nhóm Big Brother sẽ khiến bạn khó đề phòng hơn bao giờ hết.
NHẬN DẠNG TRÙM CUỐI TRONG CÁC BIG BROTHER CÔNG NGHỆ VÀ INTERNET
Kẻ giống Big Brother trong thế giới công nghệ và internet nhất và cũng là trùm cuối không ai khác chính là Facebook.
Facebook ban đầu là một nền tảng kết nối các sinh viên Harvard với nhau và dần dần dịch chuyển sang các trường đại học khác trước khi trở nên phổ biến với tất cả. Sự thành công của Facebook dựa trên bản tính tò mò và thích mở rộng các mối quan hệ của chúng ta. Bạn không chỉ muốn biết người bạn thân của mình đang làm gì, chơi với ai, tâm trạng ra sao mà bạn còn muốn biết rõ tường tận cái đứa bạn ghét cay ghét đắng như vậy. Và Facebook đã làm thoả mãn gần như tất cả sự tò mò ấy. Nhưng mọi thứ mới chỉ là bắt đầu.
Sau đó, Facebook đã mở rộng những gì có thể để kiểm soát bạn nhiều hơn thông qua việc tạo ra các phương thức truyền thông – fan page, m.u.a và b.á.n… Ban đầu tất cả đều là miễn phí nhưng Facebook đã bóp mép định nghĩa ấy bằng cách đưa ra chính sách trả tiền quáng cáo, trả tiền để có tương tác tốt hơn…
Cho tới thời điểm này, không phải bạn thích viết cái gì, viết chữ nào sẽ mang tính tự do trên Facebook nữa. Thay vào đó nó sẽ kiểm soát những gì bạn viết và chia sẻ để xem chúng có lợi cho Facebook không, có thu được khoản gì đó không. Thậm chí dù bạn có chia sẻ về chính trị, dân chủ, môi trường, bình đẳng đi chăng nữa thì đó cũng phải là thứ chân lý phù hợp với cái nhìn của Facebook.
Mọi thứ càng trở nên quá quắt hơn khi Facebook và nhiều nền tảng khác cài đặt tính năng NGHE VÀ NHẬN BIẾT NỘI DUNG BẠN TRÒ CHUYỆN HAY TRAO ĐỔI VỚI BẠN BÈ THÔNG QUA LỜI NÓI VÀ TIN NHẮN để chào mời bạn m.u.a hà.ng và xem quảng cáo trên danh nghĩa là tối ưu hoá trải nghiệm người dùng, nhưng thực chất là kiếm lợi nhuận từ sự riêng tư của bạn.
Trong cuốn 21 bài học cho thế kỷ 21 kiêm tác giả cuốn Homo Sapiens – Yuval Noah Harari viết rằng anh thà trao quyền riêng tư của mình cho Mark Zuckeberg và Facebook còn hơn là một thể chế dân chủ hay xã hội nào đó. Harari là một tác giả với tư duy phản biện cực kì sắc bén mà cũng cho rằng tự do và riêng tư trong thế giới này chỉ mang tính tương đối trên internet. Trừ phi bạn vĩnh viễn ngắt kết nối, còn không bạn chỉ có thể quyết định xem mình nên trao quyền riêng tư vào nền tảng nào, vào Big Brother nào trong công nghệ để đổi lấy cái gọi là Free và Freedom giả tạo mà thôi.
Và Facebook đã không làm Harari thất vọng khi nó đã thể hiện sự chuyên chế, độc tài, lợi dụng và kiểm soát người dùng một cách triệt đề dưới bất cứ một mỹ từ nào Facebook có thể tuyên ngôn và lấp liếm được. Đừng nghe những gì Facebook nói, hãy xem những gì nó làm. Facebook rò rỉ dữ liệu của gần 90 triệu người dùng, rồi Mark Zuckerberg trả lời quanh co và đổ lỗi cho những bên khác khi điều trần trước Quốc hội Mỹ. Gần đây Facebook xung đột với chính phủ Úc trong việc trả phí tin tức với các hãng truyền thông…
Tất cả các vụ việc này Facebook không hề đứng dưới áp lực của người làm sai hay hối lỗi, trái lại nó đang thể hiện quyền lực của một nền tảng hơn 1 tỷ người dùng để quét sạch những gì cản đường nó tiến tới một mục tiêu tham lam vô bờ bến – lợi nhuận và tối ưu hoá lợi nhuận hơn nữa.
Facebook ban đầu chỉ là một startup như những startup khác, còn bây giờ nó đã trở thành một Big Brother hay Ông Kẹ vượt qua cả sức mạnh của các quốc gia lẫn biên giới vật lý và internet. Trùm cuối này nhân danh người dùng, nhân danh một thế giới tự do hơn để vơ vét tiền bạc và xâm nhập vào sự riêng tư của chúng ta.
CÙNG NHỮNG BIG BROTHER KHÁC
Apple, Google, Amazon hay Uber cùng nhiều nền tảng khác cũng là những Big Brother. Nhưng trong thời gian hiện tại, các Big Brother này đã điều chỉnh lợi ích của mình và chia sẻ ít nhiều lợi nhuận của mình với người dùng.
Apple và Google chia sẻ lợi nhuận thông qua các store ứng dụng với các nhà phát triển. Uber hay Grab lấy phần trăm sau mỗi chuyến đi. Youtube là một phần tài sản của Google cho phép bạn bật nút kiếm tiền khi đã đạt được những yêu cầu nhất định…
Các Big Brother không chỉ mở hầu bao chia sẻ với người dùng mà còn kiềm tỏa lẫn nhau theo những cách khác. Apple mới đây thông báo rằng họ sẽ đưa ra gợi ý trên IOS trong các thiết bị của mình với người dùng rằng bạn có cho phép ứng dụng bên thứ ba như Facebook được quyền thu thập dữ liệu hay không?
Facebook thì chỉ trích Apple thu phí cao trong thời buổi kinh tế khó khăn, Covid hoành hành. Nhưng ít nhất, Apple trong mấy năm trước đã tỏ rõ việc bảo mật của mình khi từ chối FBI mở khoá chiếc iPhone của một kẻ khủng bố vì điều này xâm phạm cam kết của Apple với khách hàng. Tuy nhiên cũng giống như Facebook, Apple cũng bảo vệ quyền lợi của mình khi xoá ứng dụng định vị cảnh sát của một nhà phát triển Hong Kong nhằm không chọc giận Trung Quốc – thị trường lớn của Apple.
Đám Big Brother của công nghệ và internet này đang tái hiện lại hình ảnh của tập đoàn dầu mỏ Standard Oil của Rockefeller đầu thế kỷ 20 và Microsoft do Bill Gates lãnh đạo những năm 2000. Các Big Brother không chỉ muốn độc quyền, mà còn muốn kiểm soát mọi hành vi và suy nghĩ của người dùng để tối đa hoá lợi nhuận. Trước đây chỉ có sức mạnh của Luật pháp Mỹ và Liên minh Châu Âu mới phá vỡ được sự độc quyền của Standard Oil và Microsoft.
Nhưng bây giờ thì đã khác. Thói quen và tính kiểm soát cũng như thay đổi hành vi trải nghiệm của các Big Brother quá lớn để có thể dẫn tới một vụ lật kèo cho người dùng. Elon Musk cùng rất nhiều nhân vật công nghệ khác kêu gọi xoá Facebook và Youtube đi, nhưng chúng ta chưa thể thực hiện điều ngay lập tức. Thứ nhất là thói quen, thứ hai các nền tảng này vẫn đem lại ít nhiều lợi ích dù chỉ rất nhỏ cho bạn. Và cuối, cùng tất cả các Big Brother mỗi năm đã rót hàng tỷ đô la để tìm ra cách giữ chặt bạn sử dụng dịch vụ của họ.
SỰ ĐẠO ĐỨC GIẢ ẨN SAU TUYÊN BỐ FREE VÀ FREEDOM
Có 2 kiểu phản biện đến từ các Big Brother và người dùng để bảo vệ luận điểm FREE nên có quyền được sử dụng dữ liệu, thông tin người dùng như sau:
1. FREE thì chấp nhận thôi. Dữ liệu hay thông tin bên dịch vụ sử dụng như thế nào thì cũng không ảnh hưởng gì cả.
2. Chúng tôi làm thế để đem tới tối ưu hoá trải nghiệm, nhiều tiện ích và kết nối hơn.
Đầu tiên bạn phải hiểu bản chất của FREE của các nền tảng này không phải xuất phát từ lợi ích của người dùng mà là cho chính nó!
Việc trả phí sử dụng hay Free đã được các Big Brother cân nhắc kỹ lưỡng từ những ngày đầu tiên trước khi đưa sản phẩm đến bạn. Việc bắt người dùng phải trả phí ngay từ đầu cho một sản phẩm chưa được kiểm định so với Free tiềm ẩn rủi ro cao. Nếu làm thế, chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến mức tăng trưởng vì theo nghiên cứu chứng minh của kinh tế học lẫn tâm lý học đều dẫn chứng ra rằng NGƯỜI GIÀU CŨNG THÍCH FREE.
Bắt đầu từ việc duy trì FREE nền tảng của mình cũng chính là cách giúp cho các Big Brother thu hút người dùng nhanh hơn, đạt được sự tăng trưởng thần kỳ và chiếm lĩnh thị trường trong thời gian ngắn. Đây là yếu tố thu hút những nhà đầu tư rót tiền vào để kiếm lời khi các Big Brother lên sàn chứng khoán hoặc được một công ty – tập đoàn khác thâu tóm. Đổi lại, khi nhận được tiền đầu tư thì các dịch vụ/nền tảng sẽ có vốn để mộng hệ thống, máy chủ, nhân lực với mục tiêu tăng trưởng hơn nữa và giữ người dùng ở lại càng lâu càng tốt trước khi trở thành những Big Brother trong tương lai.
Cuối cùng, khi đã trở thành những Big Brother, các nền tảng này sẽ bắt đầu thu phí, kinh doanh trên dữ liệu người dùng và bắt đầu được những luật chơi để kiểm soát bạn. Tất cả bắt đầu bằng một nước đi tưởng như tốt đẹp là FREE.
Để bạn dễ hình dùng, chu trình sau dưới dây sẽ tóm lược toàn bộ những bước đi trên :
Dịch vụ/ nền tảng FREE —> thu hút người dùng —> có người dùng thì thu hút nhà đầu tư —> chiếm lĩnh thị trưởng —> liên tục nâng cấp dịch vụ/nền tảng để giữ chân người dùng —> xác định giá trị để lên sàn chứng khoán hoặc bán lại —> bắt đầu kinh doanh và thu phí từ dữ liệu của người dùng —> đặt ra những điều khoản kiểm soát bạn.
Cuối cùng, FREEDOM mà các Big Brother hứa hẹn và bạn nghĩ rằng trên mạng xã hội, dịch vụ, nền tảng tồn tại sự tự do cũng chỉ là ảo tưởng ngây thơ trong thế giới kinh doanh. FREEDOM đó cũng chỉ lời tuyên truyền dối trá mà các Big Brother thì thầm vào tai bạn và lấp liếm sự thật rằng HỌ ĐANG LỢI DỤNG BẠN VÀ ĐANG KIẾM TIỀN DỰA TRÊN SỰ CHÚ Ý CỦA BẠN.
Nói theo cách phũ phàng hơn, các Big Brother coi bạn là MỘT SẢN PHẨM để trao đổi với các bên trả tiền quảng cáo, trả tiền để thu thập dữ liệu của bạn dựa trên khái niệm FREE và FREEDOM.
Đó là sự thật.
HÃY KIỂM SOÁT THỜI GIAN CỦA BẠN TRÊN INTERNET
Bạn càng nghiện và sử dụng những gì Big Brother cung cấp bao nhiêu, bạn càng lệ thuộc, chia sẻ dữ liệu riêng tư và để đám Big Brother này kiếm được tiền từ bạn bấy nhiêu.
Không thể phủ nhận những tiện ích và kết nối của những Big Brother đem lại trong cuộc sống ngày nay. Đổi lại, bạn và hàng tỷ người khác cũng đã giúp bạn làm giàu cho họ rồi. Tuy nhiên đám Big Brother này lại đối xử với bạn như thể bạn nợ họ hàng quá nhiều từ FREE và FREEDOM giả tạo của mình.
Bạn không nợ bất cứ Big Brother một cái gì cả. Những Big Brother đang làm giàu bằng dữ liệu, sự chú ý và thời gian của bạn.
Hãy quan tâm với thế giới xung quanh bạn, một thế giới hiện hữu và tồn tại một sự tự do đích thực nếu bạn trải nghiệm sâu sắc nó.
Không có FREE hay FREEDOM nào tồn tại đúng theo bản chất của nó trong công nghệ cả.
Sự tự do cuối cùng chỉ có thể đến khi bạn kiểm soát thời gian sử dụng các nền tảng của các Big Brother và cả internet.
Hãy nhớ, bạn là người tạo ra FREEDOM cho bản thân và tâm trí mình.
Tác giả: Đức Nhân
Biên tập: SUYNGAM.VN
