“Gatsby chỉ là đại gia. Người tạo ra Gatsby mới thực sự vĩ đại.”
Dịch giả Trịnh Lữ đã nói vậy ở phần cuối cùng của bản dịch. Tựa sách The Great Gastby được ông chuyển dịch thành Đại gia Gastby. Cá nhân tôi không đồng tình với quan điểm trên của ông Trịnh Lữ sau khi thưởng thức cuốn sách. Đấy là chưa kể, “đại gia” và “vĩ đại” là hai từ quá chênh lệch nhau về ý nghĩa. Vậy nên trong suốt bài review này, tôi xin được gọi tên tác phẩm là Gatsby vĩ đại.
Tôi đã đọc sách và xem bộ phim được chuyển thể từ cuốn tiểu thuyết kinh điển nhất thế giới này và thấy rằng những gì được truyền tải trên màn ảnh rất trùng khớp với nội dung tác phẩm gốc. Vai diễn Gatsby do tài tử điện ảnh Leonardo DiCaprio thủ vai có độ chính xác đáng nể so với mô tả về chân dung của nhân vật này trong cuốn sách – một kẻ tin rằng mình là Đức Chúa Con được giao một sứ mệnh thiêng liêng khi sống trên cõi trần. Sự phức tạp trong con người Gatsby là sự đan cài chồng chéo của nghị lực phi thường vượt lên trên số phận, nét cô đơn sâu thẳm giữa những xô bồ của đám đông, sự dối trá chỉn chu nhằm che đậy những góc tối bên trong cõi lòng và sự mơ mộng đầy ám ảnh về tình yêu và những phồn vinh hào nhoáng của cuộc đời.
Hình ảnh Gatsby nâng cốc rượu và nở một nụ cười đã trở thành một trong những chi tiết bất hủ của cả cuốn sách và bộ phim.
“Đó là một trong những nụ cười hiếm hoi có cái phẩm chất khiến ta thấy yên lòng mãi mãi, có lẽ cả đời chỉ gặp được bốn năm lần. Nó chỉ hướng ra toàn bộ thế giới bên ngoài một khoảnh khắc thôi – hoặc có vẻ là như vậy – rồi tập trung hết vào ta với một mối cảm tình không thể cưỡng lại được. Nó hiểu ta vừa đến mức như ta muốn người khác hiểu mình, tin ta đúng như ta vẫn muốn tin ở mình, và khiến ta tin chắc rằng nó có đúng cái ấn tượng tốt nhất về ta mà ta vẫn hy vọng gây được ở đời.”
Bên cạnh đó, chân dung của một nhân vật nữa cũng để lại trong tôi một ấn tượng rất sâu sắc đó là nàng Daisy Buchanan – mối tình cuồng si của Gatsby vĩ đại. Nàng có một giọng nói mê hoặc, đắm say và ngây thơ lạ kỳ, như lôi cuốn người ta vào trong miền ngọt ngào đầy bí ẩn của tính nữ. Có một nét gì đó vừa hờ hững vừa nồng nhiệt nơi nàng. Khi được phủ lên bởi sự xa hoa, lơi lả của bạc tiền và nhung lụa, nét quyến rũ của Daisy càng khiến tôi ám ảnh mê man. Nhưng cũng chính sự lạnh lùng và bạc bẽo của nàng ở tận cùng câu chuyện dành cho Gatsby khiến tất cả những ấn tượng ngọt ngào xinh đẹp về người phụ nữ này sụp đổ.
“Tim ông đập nhanh mãi lên khi gương mặt trắng ngần của Daisy rướn lên sát mặt ông. Ông biết rằng khi ông hôn cô gái này, và gắn kết những viễn tưởng không tả xiết của mình với hơi thở rồi sẽ lụi tàn của nàng như một hôn phối miên viễn, tâm trí ông sẽ không bao giờ được vô vẻ vô tư như tâm trí Đức Chúa Cha được nữa. Cho nên ông nán lại một khoảnh khắc để nhận được cái âm hưởng đồng điệu gửi tới mình từ một vì sao. Rồi ông hôn cô. Khi môi ông chạm tới, cô vội vàng nở hết như một đóa hoa dành riêng cho ông, và cuộc đầu thai thần thánh đã hoàn tất.”
Tác phẩm Gatsby vĩ đại lấy bối cảnh nước Mỹ thời kỳ hoàng kim những năm 1920 khi nền kinh tế nước này phát triển đến đỉnh điểm của sự thịnh vượng và rồi mau chóng kết thúc trong cuộc đại suy thoái năm 1929. Nội dung cuốn sách kể về cuộc đời đầy biến động của nhân vật Jay Gatsby – người nhanh chóng trở thành đại gia nhờ những hoạt động kinh doanh phi pháp mang lại lợi nhuận khổng lồ. Điểm nhấn lớn nhất trong cuộc đời Gatsby là mối tình nồng say đầy day dứt với Daisy – điều đã làm tan hoang tất thảy mọi giấc mơ Gatsby đã ôm giữ trong suốt cuộc đời và dẫn chàng tới kết cục chua cay nhất. Vậy là, câu chuyện muôn thuở “anh hùng không thoát khỏi cửa ải mỹ nhân” lại được tái hiện trong tác phẩm kinh điển này.
Cuộc đời của Gatsby được kể lại qua lời văn của người hàng xóm Nick Carraway – anh họ của Daisy, người bạn duy nhất của Gatsby và cũng là người đã giúp đôi tình nhân này gặp lại nhau sau năm năm chia cắt. Dưới góc tiếp cận của Nick, Gatsby được dần dần hé lộ từ những khoảnh khắc thưa thớt xuất hiện trên khung cửa sổ hay đứng mơ màng nơi bến tàu cho tới khi họ gặp gỡ nhau, nghi ngờ nhau rồi tin tưởng nhau đến tận cùng trái tim. Rồi kể từ đó, tất cả những manh mối về cuộc đời Jay Gatsby đều được chàng hé lộ với Nick trong cuộc nói chuyện (mà cả hai không biết là) cuối cùng của hai người.
Đối với tôi, điều xúc động nhất ở trong cuốn sách này không phải là tình yêu của Gatsy với Daisy, mà là tình bạn giữa chàng và Nick Carraway. Hai người họ mới thật sự là những kẻ tri âm tri kỷ, nơi mọi toan tính hay lo sợ không còn, nơi sự chân thực được phơi bày trong những lời tâm sự về những góc phần sâu xa, tăm tối nhất của bản thân. Và rồi đến giờ phút cuối cùng, người bạn chí tình chí cốt ở lại, còn người yêu hương gió lại biệt tăm đầy bạc bẽo.
Các câu chuyện lần lượt được mô tả một cách vừa hờ hững mỉa mai, vừa chua chát tuyệt vọng. Có một điều gì đó bí ẩn sâu xa luôn được giữ lại trong tâm tư của Nick – người đàn ông ba mươi tuổi này, khiến cho thế giới bên trong tác phẩm cùng với các nhân vật khác đi cùng đều trở nên mê mờ như khoác lên một tấm màn trắng cách ly đầy vẻ nghi hoặc. Mỗi người đều mang trong mình mỗi nỗi tâm tư, một niềm khát vọng hay ham muốn riêng biệt và tìm mọi cách để đạt được chúng. Nhưng rõ ràng nhất trong số đó chỉ có Gatsby, chàng là người duy nhất được miêu tả trực tiếp vào thế giới nội tâm, còn những kẻ khác đều chỉ được Nick Carraway tường thuật khách quan vẻ bề ngoài. Có lẽ, đây chính là cách tác giả diễn đạt những phù phiếm, xa hoa của xã hội Mỹ trong giai đoạn đồng tiền được phất lên tột đỉnh.
Bên cạnh đó, những bữa tiệc Gatsby tổ chức trong dinh thự của mình, thu hút mọi bướm ong hào nhoáng về tụ hội cũng thể hiện mạnh mẽ sự băng hoại về đạo đức và phẩm chất bên trong của con người trong thời đại hưởng thụ, tiêu pha. Nhưng tất cả những kẻ được hưởng đón lòng hiếu khách của Gatsby lại bày tỏ lòng biết ơn của mình bằng những lời buộc tội quái gở ngay trong chính ngôi nhà của chàng và tuyệt nhiên vắng mặt trong đám tang của bậc triệu phú.
Sự mỉa mai đạt đến điểm cùng tận khi lối sống hời hợt, buông thả, suy đồi, trọng vật chất hơn tinh thần của con người trên mảnh đất Mỹ được miêu tả ngay bên cạnh tình yêu thuần khiết của Gatsby dành cho nàng Daisy và tình bạn không suy chuyển của chàng dành cho người hàng xóm Nick Carraway ấy.
Hình ảnh Gatsby mê mẩn ngắm đốm sáng xanh (the green light) hàng đêm phát ra từ bến tàu nhà Daisy ở phía đối diện đã đi vào huyền thoại. Nó thể hiện khao khát cháy bỏng khôn nguôi của chàng vươn tới những ước mơ tuyệt mỹ được ấp ủ nuôi nấng hàng đêm trước khi đi vào giấc ngủ, trong đó có việc dựng lại những ký ức ngọt ngào với người chàng đã coi là vợ. Hay nói một cách ngông cuồng hơn đó là lặp lại quá khứ, bất chấp rằng điều đó vượt ngoài tầm tay.
Cái kết của Gatsby được mô tả một cách chóng vánh và hờ hững, đối lập hoàn toàn với những ồn ào cuồng nhiệt của những bữa tiệc xa xỉ trong lâu đài của chàng. Cái kết này như một sự vụt tắt đột ngột chẳng hề báo trước của những ước mơ, những toan tính của loài người bé nhỏ. Nó cũng được coi như một sự tiên đoán ngầm của tác giả về cuộc đại suy thoái của nền kinh tế Mỹ sẽ mau chóng diễn ra sau những điểm cực phồn vinh thịnh vượng.
Xét về nghệ thuật miêu tả thì quả thực Gatsby vĩ đại là một viên ngọc sáng. Nhưng ấn tượng về nội dung để lại trong tôi không nhiều ngay sau khi thưởng thức xong, nếu không nói rằng tôi đã cảm thấy cuốn sách khá vô vị, tẻ nhạt. Tưởng rằng mình sẽ không viết gì hết về nó và chuyển sang đọc một cuốn sách khác, nhưng chuyện đó lại chẳng hề xảy ra. Vì cứ dần dần qua từng ngày hồi tưởng lại những chi tiết, tôi lại nhận thấy được những ý tưởng sâu xa hơn trong Gatsby vĩ đại. Chính nét nguội lạnh, hững hờ của cuốn sách là tấm màn che giấu đi những điều đậm đà và thâm thúy. Quả thực, đoạn đường đi tới trái tim của tác phẩm hay trái tim của một con người trong thời kỳ bạc tiền phủ vùi đôi mắt không dành cho những kẻ thiếu sự kiên nhẫn và lắng nghe.
Rất khó để có thể nắm bắt và thấu hiểu được toàn bộ những tầng lớp ý tứ của cuốn sách này. Gatsby, Daisy, nụ hôn, đốm sáng xanh, chiếc xe hơi màu vàng, đôi mắt của ông bác sĩ, những cái chết,… – hàng loạt các biểu tượng nối đuôi nhau cứ đeo bám tôi mãi không yên. Có lẽ, tôi cần thêm nhiều thời gian để đọc lại (không chỉ một lần) để có thể hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm lừng danh này. Đến bây giờ, Gatsby vĩ đại vẫn là một sản phẩm văn học đầy phức tạp và ám ảnh. Xin được miễn phần cho điểm với kiệt tác này.
“Gatsby đã tin vào cái đốm sáng xanh ấy, vào cái tương lai mê đắm đến cực điểm đang rời xa trước mắt chúng ta ngày này qua năm khác. Ừ thì nó đã tuột khỏi tay chúng ta, nhưng có làm sao đâu – ngày mai chúng ta sẽ lại chạy nhanh hơn, vươn tay ra xa hơn… Rồi một sáng đẹp trời…
Chúng ta cứ thế dấn bước, những con thuyền rẽ sóng ngược dòng, không ngừng trôi về quá khứ.”
Tác giả: Vũ Thanh Hòa
