Có lẽ nhiều bạn cũng không còn lạ lẫm gì với bộ phim hoạt hình Nhật Bản – Spirited Away. Nó kể câu chuyện về một cô bé 10 tuổi, có tên Chihiro đi lạc vào thế giới của những linh hồn. Ở đây, cô bé phải tìm cách giải cứu bố mẹ mình khỏi số phận là những con heo, đồng thời cũng giải cứu chính mình khỏi thân phận nô lệ đã bị xóa mất danh tính bởi bà phù thủy tham lam và độc ác Yubaba. Spirited Away này đạt được thành công rực rỡ khi chiến thắng giải Oscar danh giá ở hạng mục phim hoạt hình hay nhất vào năm 2003 và rất nhiều những giải thưởng điện ảnh khác nữa.
Mang chút dấu ấn đồng điệu với Alice in Wonderland ở những chi tiết như Chihiro qua một đường hầm để vào vùng đất linh hồn và trở về với sự thay đổi thời gian chỉ cỡ vài phút, hay sự xuất hiện của hai phù thủy chị em thuộc hai phe thiện ác. Còn lại, về cơ bản, sự phát triển cốt truyện và các tuyến nhân vật trong Spirited Away là độc lập.
Tôi dùng từ “ám ảnh” cho tác phẩm này không chỉ có ý là sự đeo bám về mặt hình ảnh mà còn là sự lởn vởn không nguôi trong tâm trí khán giả về mặt nội dung. Cụ thể như thế nào, thôi không dài dòng nữa, tôi xin trình bày ngay sau đây.
1. Tạo hình kỳ quái
Đi lạc vào thế giới linh hồn, tất nhiên cô bé Chihiro chẳng trông đợi gì được nhìn thấy mấy quái vật dễ thương, mỹ miều. Và khán giả cũng vậy. Rất nhiều nhân vật trong phim mang hình thù gớm ghiếc, dị hợm, quái đản khiến người ta phải ấn tượng, thậm chí rùng mình sởn da gà ngay từ lần đầu nhìn thấy, VD mụ Yubaba đầu to bự chảng có cái mụn cóc ngay giữa trán và cái mũi quặp thô thiển điển hình của các phù thủy độc ác; trong nhà Yubaba thì có 3 cái đầu người màu xanh mặt mày dữ dằn nhảy nhót; ông Kamaji gầy nhom với sáu tay loằng ngoằng (ai mắc hội chứng sợ nhện thì cũng phải cảm tạ trời đất vì lũ nhện không co giãn chân cẳng dễ dàng được như ông này), Vô Diện không chân màu đen lờ nhờ, mắt mũi chẳng rõ ràng, biến hình được ra chân cóc hay chảy nước như sên, v.v…
Có thể nói, nhìn đến đâu khán giả cũng được chứng kiến những kỳ dị, khác thường. Đấy mới chỉ là quan sát qua màn ảnh, nếu tôi chẳng may lạc vào thế giới linh hồn ấy thật, và biết mình đang không hề nằm mơ thì chắc cũng hãi xón ra quần. (Trong khi, Chihiro là một đứa trẻ chỉ hoảng loạn có một chút đoạn đầu.)
2. Cảnh phim rùng rợn
Cách đây khoảng 6-7 năm khi vô tình mở thấy bộ phim trên TV, tôi chỉ dám xem một đoạn rồi tắt luôn. Lý do nằm ở không gian im lặng như tờ, mờ ẩn nhập nhoạng với từng tiếng bước chân rõ mồn một – chúng chẳng khác gì cảnh trong mấy phim kinh dị nơi có mấy con quái vật sẽ xồ ra từ góc tối nào đó và nhai đầu một nhân vật. Đấy còn chưa kể có cả những cảnh máu me của rồng Haku, bùn đất kéo lê nhầy nhụa của một vị khách đến nhà tắm, dãi dớt bắn tung tóe của bố mẹ Chihiro hay nhân vật Vô Diện khi ăn uống điên cuồng, những hồn ma vởn vơ lơ lửng phát ra những âm thanh rên rỉ kỳ quặc, v.v…
Spirited Away thừa sức kéo căng các giác quan của người xem bằng những hình ảnh cực đoan hoặc những pha rùng rợn hồi hộp.
3. Đa ý nghĩa
Không chỉ gây ám ảnh bởi việc tạo hình nhân vật, bộ phim còn để lại trong tâm trí khán giả một làn sương đầy mơ hồ về ý nghĩa thật sự nó muốn truyền đạt – thứ được hé lộ tương đương với mức nhận thức và tư duy của người xem. Ngay đến cả người lớn cũng chưa chắc đã nắm bắt được hết những tầng nội dung của tác phẩm này.
Có người theo dõi bộ phim thì cho rằng câu chuyện của cô bé Chihiro là quá trình trưởng thành của một con người trong cuộc sống khi trải qua các môi trường hay nền văn hóa khác biệt. Có người thì nêu ý kiến rằng Spirited Away đang nói về con đường phát triển nhận thức tâm linh, tự do khỏi ảo tưởng về cái tôi (ego) của con người – sự thức tỉnh. Có người thì khẳng định rằng bộ phim đang nói về việc bản sắc văn hóa truyền thống Nhật Bản đang bị quá trình toàn cầu hóa hay lối sống tiêu thụ làm lu mờ, và những nét đặc sắc đó đang rất cần được nhớ lại, khôi phục lại trước khi nước Nhật trở thành nô lệ của bước chạy thời đại. Thậm chí, đã từng gây ra một làn sóng phẫn nộ, có người còn nhìn nhận bộ phim hoạt hình này ám chỉ nền công nghiệp tình dục ở xứ Phù Tang.
Ở mỗi theo hệ quy chiếu khác nhau, người ta lại diễn giải bộ phim theo một cách khác nhau. Lúc này, nếu tôi bảo rằng Spirited Away nói về quá trình học hỏi một ngoại ngữ mới có lẽ cũng đúng phần nào. Chihiro là biểu tượng cho người mới bắt đầu, Haku đại diện khả năng trở nên điêu luyện ở ngôn ngữ đó, Yubaba là những chướng ngại cản trở người học, Vô Diện thể hiện khả năng bị ảnh hưởng của người học trong quá trình tiếp xúc với các nguồn khác nhau của ngôn ngữ đó, v.v…
Đấy mới là những dự đoán về nội dung cốt lõi của phim. Đan cài trong diễn biến là những bài học về giao tiếp văn minh, bảo vệ môi trường tự nhiên, đối xử tử tế với mọi người và học cách sống tự lập. Còn gì nữa không nhỉ?
4. Khối lượng biểu tượng và ngụ ngôn khổng lồ
Spirited Away là tổ hợp các biểu tượng được lắp ráp để trở thành một câu chuyện có nghĩa. Ngoài các tuyến nhân vật chính đại diện cho các hình tượng khác nhau thì xuyên suốt bộ phim là những tình huống nhỏ, lời thoại hay các sự sắp đặt đầy hàm ý khiến ta phải vắt tay lên trán suy ngẫm về chúng cả tiếng đồng hồ trước khi rơi vào giấc ngủ.
Tại sao Yubaba sống ở tầng cao nhất còn ông lão Kamajii sống ở tầng thấp nhất của khu nhà tắm mà không phải là ngược lại? Tại sao Yubaba ăn mặc kiểu cách Tây Phương trong khi các nhân viên đều mặc trang phục truyền thống Nhật Bản? Tại sao đoàn tàu lại có đường ray nằm dưới nước? Ba cái đầu xanh có ý nghĩa gì? Hai chị em sinh đôi có ý nghĩa gì? Chihiro ăn một hạt thức ăn và hết bị mờ đi có ý nghĩa gì? Vô Diện tặng thẻ thảo mộc thật cho Chihiro trong khi tặng vàng giả cho nhân viên nhà tắm có ý nghĩa gì? v.v…
Không phải ngẫu nhiên mà Spirited Away lại là một bộ phim hiếm hoi của Châu Á đoạt được tượng vàng Oscar ở hạng mục Phim hoạt hình hay nhất. Những tác phẩm đẳng cấp thường không có các chi tiết dư thừa vô nghĩa trong nội dung.
5. Chơi chữ
Tiếp tục mục tiêu lởn vởn, khuấy đảo tâm trí người xem, Spirited Away tận dụng cả công cụ ngôn từ với sự linh động tuyệt vời của nó. VD: Ngay tại tên của nhân vật chính đã mang dấu tích chơi chữ của tác giả người Nhật. “Sen” (千) có nghĩa là 1000, ám chỉ Chihiro sau khi ký hợp đồng lao động thì biến thành một nô lệ có giá 1000 yen. Cùng ký tự chữ “Sen” nhưng nó lại được phát âm thành “Chi” trong chữ Chihiro (千尋) và “hiro” có nghĩa là câu hỏi. Vậy thành ra “Chihiro” là “Sen mang theo những câu hỏi/vấn đề/nghi ngờ”, đúng như những gì diễn ra trong bộ phim.
Ngoài ra, các chữ xuất hiện rải rác trên những bức tường nhà, trên những cổng chào vào thị trấn linh hồn hay các biển hiệu ở các hàng quán đều mang ý nghĩa kép hoặc đang ám chỉ tính chất của vùng đất mà Chihiro bước vào.
Trước kia chủ yếu xem phim Mỹ, nay được đổi gió bằng một tác phẩm của Nhật Bản, tôi có cảm giác được bước sang một thực tại khác. Có một cái gì đó điềm đạm, chậm rãi rõ rệt trong Spirited Away khiến tôi phải rất mực chú ý. Tất nhiên không phải chậm như cách thức diễn đạt của mấy phim truyền hình dài tập Ấn Độ mà là một sự lắng đọng, từ tốn, chăm chút từng góc cảnh, hệt như cách một người Nhật cắm hoa hay pha trà.
Ngoài ra, vô số những chi tiết mang đậm màu sắc văn hóa của quốc gia này như nhà tắm công cộng, cửa kéo, trang phục truyền thống Kimono, các công trình kiến trúc, cách bài trí phòng ốc, các món ăn, bát đĩa, tranh ảnh, kiểu tóc, cách ngồi, cách chào hỏi, v.v… cũng tạo nên dấu ấn rõ rệt. Tôi đã xem thêm bộ phim lần nữa chỉ để nhìn cho kỹ những đường nét đặc trưng của đất nước Mặt trời mọc.
Tóm lại, ám ảnh và đầy ấn tượng là những gì mà Spirited Away đã thể hiện ở cả nội dung và hình thức. Nó đã khẳng định mình là một bộ phim chất lượng đỉnh cao không thể bỏ qua. 9/10 là điểm dành cho tác phẩm xứ sở hoa anh đào.
Tác giả: Vũ Thanh Hòa
Ảnh minh họa: Sadie Pices
Tham khảo:
- Spirited Away: An Interpretation of Its Symbolism
- CHIHIRO’S JOURNEY: ANALYZING “SPIRITED AWAY”
Giới thiệu về SUYNGAM.VN Deep Club (SUYNGAM.VN Online Ashram)
“Hỡi người chinh phục kẻ thù, sự hiến dâng trí tuệ thì tốt đẹp hơn bất kỳ loại hiến dâng vật chất nào khác. Vì đích đến của mọi hành động là trí tuệ tâm linh.” – Đức Krishna (Chí Tôn Ca 4:33)
Các chủ đề, nội dung có thể được chia sẻ, thảo luận trong Deep Club
“Có ánh sáng ở cuối đường hầm. Vấn đề là cái đường hầm đó nằm sau tâm trí của bạn. Và nếu bạn không đi đến đằng sau tâm trí của mình thì bạn sẽ không bao giờ thấy được ánh sáng ở cuối đường hầm. Và một khi bạn đã thấy được nó, nhiệm vụ của bạn là đưa nó vào chính mình và người khác. Lan truyền nó như một thực tại. God đã không nghỉ ngơi, về hưu ở tầng trời mật độ 7, God là một châu lục đã bị thất lạc trong tâm trí con người.” – Terence McKenna
