Francisco Goya, nghệ sĩ Tây Ban Nha quan trọng nhất khoảng cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19, được nhiều người mệnh danh là một danh họa đại tài (là “Old Master” cuối cùng – danh xưng dành cho các bậc thầy hội họa từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 18) và cha đẻ của nghệ thuật hiện đại. Những bộ tranh bí ẩn và đen tối phản ánh lối suy nghĩ của ông. Thời kỳ chính trị hỗn loạn cũng như chuỗi bi kịch cá nhân và bệnh tật đã định hình tư duy của Goya và đánh dấu đỉnh cao trong sự nghiệp nghệ thuật lừng lẫy của ông.
Vậy điều gì đã khiến Goya vẽ ra những hình ảnh rùng rợn, u ám như vậy?
Liệu chúng có phải là tiếng nói của một người điên trên bờ vực của sự mất trí?
Hay là một tấm gương phản chiếu bản chất của con người, ghi lại nỗi kinh hoàng và tuyệt vọng bao trùm?
Bằng cách khám phá quá trình phát triển của Goya từ một họa sĩ thương mại đầy tham vọng của hoàng gia Tây Ban Nha đến một họa sĩ ẩn sĩ sở hữu những tác phẩm kỳ dị mà tiêu biểu là bộ tranh Black Painting được treo trang trọng trong nhà, bạn sẽ hiểu được hội họa và suy nghĩ của Goya về bản chất con người đã thay đổi nghệ thuật như thế nào.
Rags to Riches: Từ khởi đầu khiêm tốn đến họa sĩ hoàng gia
Lớn lên ở Fuentedos, một ngôi làng nhỏ ở vùng nông thôn Tây Ban Nha, ban đầu Goya học vẽ bằng cách sao chép. Sau đó nghệ sĩ trẻ đầy tham vọng đã đến Madrid với mong muốn nâng cao tay nghề. Tại đó, Francisco Bayeu, một họa sĩ hoàng gia, đã dìu dắt ông và mở đường cho Goya gia nhập Hoàng gia Madrid.
Lúc đầu, Goya vẽ hình cho các tấm thảm trang trí để tô điểm cho các bức tường của các cung điện hoàng gia. Là một nhà thiết kế thảm trang trí, các tác phẩm của ông được truyền cảm hứng chủ yếu từ cuộc sống đời thường, ám chỉ nguồn gốc khiêm tốn và con mắt quan sát bản chất con người tinh tường của ông. Các tác phẩm thuộc giai đoạn đầu của Goya đã được lấp đầy với hình ảnh hội chợ đường phố, các vụ ẩu đả trong quán bar, các majos – những người đàn ông thuộc tầng lớp lao động bên cạnh người phụ nữ majas gợi cảm của mình, v.v.
Từ khi giành được sự sủng ái của hoàng gia, sự nghiệp và địa vị xã hội của Goya đã thăng tiến chóng mặt. Ông được giao nhiệm vụ vẽ chân dung cho các thái tử, thương nhân giàu có, và tầng lớp quý tộc. Một số tác phẩm tiêu biểu bao gồm: ‘The Nude Maja’, ‘The Clothed Maja’ và ‘The Family Of Charles IV Of Spain’.
Năm 1786, ông được phong làm Họa sĩ cho Quốc vương, vị trí danh giá nhất đối với một nghệ sĩ Tây Ban Nha. Với vai trò này, Goya được đứng ở hàng đầu tiên trong thời kỳ chính trị hỗn loạn sẽ để lại dấu ấn không thể phai trong tác phẩm của ông.
Năm 1792, khi đang ở đỉnh cao sự nghiệp, Goya không may mắc phải một căn bệnh bí ẩn, khiến ông bị điếc vĩnh viễn. Bị giam giữ trong một ngôi mộ của sự im lặng, Goya hội, vô cùng cay đắng và ngày càng chìm đắm trong những lo lắng và tưởng tượng của riêng mình. Nhiều người tin rằng Black Painting chính là lối thoát cho nỗi thất vọng dồn nén với căn bệnh điếc và là bước ngoặt trong tư duy cũng như phong cách nghệ thuật của ông.
Hơn cả những bất hạnh cá nhân, sự thay đổi quan điểm về thế giới nghệ thuật và xã hội của Goya còn chịu tác động từ biến động chính trị thời đó.
Đầu 19 thế kỷ, Napoleon Bonaparte xâm lược Tây Ban Nha. Trong giai đoạn đẫm máu của lịch sử Tây Ban Nha, Goya, tiếp tục phục vụ với tư cách là họa sĩ hoàng gia cho thực dân Pháp, đã ghi lại những nỗi kinh hoàng của chiến tranh trong bộ tranh ‘Thảm họa chiến tranh’ bao gồm 82 bản in được thực hiện từ năm 1810 đến 1820 bởi Goya. Những bản in này ghi lại sự tàn bạo và bạo lực đẫm máu của nhân loại trong thời kỳ xung đột. Sau khi chứng kiến những hành động tàn bạo của con người, Goya mất niềm tin vào nhân loại và càng xa rời khỏi xã hội.
Năm 1819, ở tuổi 73, Goya mua một trang trại ở ngoại ô Madrid và sống ẩn dật từ đó. Ngôi nhà có tên gọi “Quinta del Sordo”, “Ngôi nhà của người Điếc”, được đặt theo tên của người chủ cũ cũng bị điếc. Chính trên những bức tường của ngôi nhà này, Goya đã vẽ một loạt 14 tác phẩm đầy ám ảnh – Black Paintings.
Black Paintings: Lời tự sự của một tâm hồn chịu nhiều tổn thương
Có thể nói Black Paintings là đỉnh cao trong sự nghiệp của Goya. Thông qua những hình ảnh có phần ghê rợn và u sầu, danh hoạ thể hiện nỗi sợ hãi đang ập đến bao vây.
Những cơn ác mộng hay nhân vật ma quỷ xuất hiện trong Black Paintings, với cái miệng há hốc và cái nhìn chằm chằm, hoàn toàn trái ngược với những bức tranh màu rực rỡ ở thời kỳ trước của Goya, đến nỗi một số nhà sử học nghệ thuật thậm chí còn nghi hoặc liệu Goya có thực sự là tác giả của loạt tác phẩm này hay không.
Có thể nói so với Black Paintings, những tác phẩm trước đó của ông về khủng bố và bạo lực có phần nhạt nhòa. Không chỉ vì Goya đi sâu vào khám phá tâm lý con người trong loạt tác phẩm, mà còn bởi ông không hề có ý định công khai những tác phẩm đó.
Goya tự do khám phá và khai thác những chủ đề như nỗi buồn, bệnh hoạn và sự hoảng sợ này. Chính điều này đã đưa ông trở thành nhà hiện đại đầu tiên trong thời đại của ông. Ông không đặt tiêu đề cho các tác phẩm của mình, cũng không đưa ra bất kỳ lời giải thích nào cho chúng.
Sau khi ông qua đời vào năm 1828, các bức tranh được chuyển tới Bảo tàng Prado ở thủ đô Madrid, Tây Ban Nha. Ngay cả trong các đại sảnh của Prado, Black Paintings khiến người xem không khỏi kinh hãi.
Dưới đây là 14 tác phẩm nằm trong bộ sưu tập Black Paintings của danh họa Francisco Goya:
Số mệnh (Átropos / Las Parcas)
Ba nhân vật thần thoại (các vị thần) cầm một chiếc kéo, một con quỷ và một chiếc gương. Các vị thần vây quanh một nhân vật thứ tư, người bị ràng buộc và đại diện cho quan niệm rằng con người không thể thoát khỏi vận mệnh.
Hai ông già (Dos viejos / Un viejo y un fraile)
Hai người đàn ông lớn tuổi mặc lễ phục của giáo hoàng đứng trong bóng tối. Nhân vật ma quỷ, thì thầm vào tai người đàn ông râu quai nón thứ hai, người đang chống gậy. Hình thù ma quỷ có thể ám chỉ đến việc Goya bị điếc hoặc mất trí.
Hai ông già ăn súp (Dos viejos comiendo sopa)
Bởi được vẽ bằng những gam màu tối giống như các tác phẩm trong bộ sưu tập Black Paintings nên mặc dù chủ đề của tác phẩm không phải theo hướng bạo lực nhưng vẫn khơi dậy cảm giác đau khổ và tuyệt vọng. Xuất hiện trong tranh là hai nhân vật cao tuổi, một người nhăn nhó, không có răng , ngồi cúi xuống dùng bữa trong chiếc áo choàng bóng tối.
Chiến đấu với Cudgels (Duelo a garrotazos / La riña)
Hai người đàn ông vung gậy, lao vào nhau đánh nhau. Họ dường như chìm vào vũng lầy khi chiến đấu.
Cuộc tụ họp của các phù thủy (Aquelarre / El Gran Cabrón)
Satan, với cái đầu của một con dê đực, nán lại một đám ma nữ kinh hãi. Một cô gái trẻ thu mình ngồi trong góc, tách khỏi đống cơ thể đang run rẩy. Nhà lịch sử học nghệ thuật nổi tiếng Licht tin rằng bức tranh này phản chiếu sự lo lắng về sự kém cỏi của con người và cảm giác nghi hoặc về chính bản thân mình của Goya.
Những người đàn ông đọc sách (Hombres leyendo)
Xuất hiện trong tranh là một nhóm đàn ông trùm kín trong bóng tối, túm tụm vào một cuốn sách. Một trong những người đàn ông ngước lên trên với vẻ mặt tuyệt vọng.
Judith và Holofernes (Judith y Holofernes)
Bức tranh là thuật lại câu chuyện từ “Cuốn sách về Judith”. Trong truyện, Judith đã cứu người của mình bằng cách dụ dỗ và chặt đầu tướng Holofernes.
Cuộc hành hương đến San Isidro (La romería de San Isidro)
Bức tranh khắc họa cuộc hành hương của những người dân làng nghèo cùng với các nữ tu sĩ và những người đàn ông đội mũ chóp. Những người hành hương dường như say rượu hoặc tuyệt vọng, hát với biểu cảm méo mó. Goya khám phá chủ đề hành hương để truyền tải những mê tín và sự thiếu hiểu biết phổ biến của một bộ phận đương thời.
Gã đàn ông bị hai người phụ nữ chế nhạo (Mujeres riendo)
Hai người phụ nữ, có lẽ là gái mại dâm, chế nhạo một người đàn ông đang ngồi thủ dâm. Hình ảnh được liên kết chặt chẽ với một tác phẩm khác trong series Black Paintings, ‘Những người đàn ông đọc sách’.
Đoàn rước dị giáo (Peregrinación a la fuente de San Isidro / Procesión del Santo Oficio)
Một đám rước gồm chủ yếu là phụ nữ quàng khăn trắng, lượn quanh con đường miền núi. Bầu trời được chiếu sáng rực rỡ, và con người được bao bọc bởi các màu nâu, đen và xám.
Con chó (Perro semihundido / El perro)
Một con chó đen có vẻ ngoài dữ tợn thò đầu ra trên một gò đất. Con chó lạc vào hư không hình ảnh trống không ngoại trừ gò đất dốc che khuất. Có nhiều cách hiểu về ý định của Goya, một trong số đó là, tác phẩm đại diện cho cuộc đấu tranh tầm thường của người đàn ông chống lại các thế lực độc hại; con chó tiếp tục chiến đấu nhưng khối đá nghiêng đang chôn vùi cô ấy dưới cát
Saturn ăn thịt con trai (Saturno devorando a un hijo)
Lấy cảm hứng từ thần thoại Hy Lạp, Saturn ăn thịt một trong những đứa con của mình vì lo sợ bị soán ngôi trong tương lai. Vị thần cổ đại với đôi mắt lồi xé toạc da thịt của một thân thể nhỏ bé đẫm máu.
Kẻ gợi tình (La Leocadia)
Bức tranh khắc họa Leocadia Weiss, người giúp việc của Goya và rất có thể là người tình của ông đang tựa vào một lò sưởi hoặc gò mộ. Khoắc lên mình bộ quần áo tang lễ màu đen, nàng có vẻ mặt chán nản, tuy nhiên, tác phẩm này mang màu sắc bình yên hơn.
Tầm nhìn tuyệt vời (Visión fantástica / Asmodea)
Hai nhân vật, một người được phủ một lớp áo màu đỏ, lơ lửng trên một nhóm người và ngựa đang tụ tập bên dưới một ngọn núi lớn. Ở dưới cùng của khung hình, một người lính có vũ trang giơ súng về phía các nhân vật chính khi họ dường như đang bay về phía một pháo đài trên đỉnh núi. Sự linh hoạt của Goya trong việc áp dụng các kỹ thuật đa dạng trên vải canvas được minh chứng trong tác phẩm này.
Bộ sưu tập Black Paintings của Goya: Cảm hứng cho thế hệ tương lai
Black Paintings được coi là nền tảng của trường phái biểu hiện và trường phái siêu thực, có ảnh hưởng lớn đến các danh họa lớn như Picasso, Manet và bậc thầy vĩ đại khác trong số 20 thứ thế kỷ.
Ngày nay, mặc dù chúng ta vẫn được tiếp xúc với những tác phẩm đẫm máu, đau khổ và đau buồn, nhưng phần lớn trong số đó đều bị kiểm duyệt gay gắt. Goya, mặt khác, không nao núng ghi lại những đau thương và nỗi buồn của con người trong họa phẩm.
Vết sẹo sâu sắc bởi thời gian và bởi những cá nhân, Black Painting phản ánh trung thực quan điểm của Francisco Goya về bản chất con người. Thật là đầy cảm hứng khi chứng kiến quá trình chuyển dịch của danh họa từ một họa sĩ tìm cách chiều khách hàng tới một nghệ sĩ không chịu sự bó buộc, hoàn toàn tự do trong sáng tạo nghệ thuật, người sử dụng nghệ thuật như một hình thức tự thể hiện thuần túy nhất.
Các tác phẩm của ông và sự lột tả trần trụi của chúng về bản chất con người vẫn còn mới mẻ cho tới hôm nay.
![[Thơ] Tinh thần của Nước](https://suyngam.vn/wp-content/uploads/2022/10/nathan-anderson-yqesar7snli-unsplash-400x600.jpeg)
