Trong một bài viết trên trang Tâm Lý Học Tội Phạm, tôi lại được nghe một câu chuyện về sự khác nhau giữa hai thái độ lúc con người nhìn hình ảnh một đứa trẻ khôi ngô và một cụ già neo đơn. Kết quả như thế nào không cần nghĩ ra cũng đoán được: họ khen ngợi em bé dễ thương, còn cụ già thì họ bày tỏ tiếc nuối. Rõ ràng kết quả trên chỉ là một phần của quá trình hình thành một tư tưởng, một ý kiến không thể thay đổi – gọi là định kiến.
Hậu quả do định kiến gây ra là gì? Nó làm xói mòn sự sáng tạo của ta. Nó làm ta thấy rằng, trên đời này chỉ có hai lựa chọn: phục tùng hoặc là chết. Trong khi, phục tùng không thuộc về bản chất khát khao tự do của con người, ngược lại, phục tùng làm chúng ta trở thành nô lệ. Tiếp nữa, định kiến là nguyên nhân tất yếu gây ra những tội ác kinh hoàng trong lịch sử nhân loại. Từ vụ án cảnh sát giết chết người da màu cho đến những thần tượng sáng giá tự tử, những vụ bắt nạt học đường. Căn bản là vì con người tự dồn mình vào đường cùng, nên cách giải thoát duy nhất chính là loại bỏ người khác ra khỏi cuộc chơi. Để bảo vệ nền tảng mình gây dựng, để bảo vệ những thứ mình cho là chiến lợi phẩm mình có.
Có những hậu quả xuất phát từ định kiến ảnh hưởng khôn lường tới lòng đam mê của chúng ta. Chúng ta chùn bước mỗi khi gặp phải những thử thách khi vẽ, khi viết văn, không dám thử những cách làm mới để trau dồi tình yêu nghệ thuật. Chúng ta hoàn toàn bó tay khi con mình hư đốn đến nỗi tưởng chừng không giáo dục nổi. Định kiến gây hại cho ta, làm sụt giảm ý chí vượt lên nghịch cảnh. Nếu ta nhận ra rằng nghịch cảnh là một phần tự nhiên được bồi đắp bởi sự nhụt chí của bản thân, ta dễ dàng tiếp thêm sức mạnh vươn lên tới tầm cao hơn. Chúng ta không còn bị rơi vào tình trạng thụ động bất ngờ, thay vào đó, chúng ta tự tin làm chủ con đường mình chọn và bày sẵn những phương án kịp thời. Và từ đó, mỗi phương án giống như một nhánh quả lê hoặc bông hoa cúc trắng, mang tới cho ta những bài học cuộc sống rất đơn giản từ những điều nhỏ nhất.
Tại sao chúng ta cần lập ra những phương án ngay lập tức? Vì định kiến làm cho ta chỉ giậm chân tại chỗ. Trong khi cuộc đời luôn chuyển động nên ta buộc phải đưa ra những lựa chọn. Khi ta làm vậy, ta chợt nhiên cảm giác hối tiếc khi ta lỡ phán xét một cô gái bỏ chồng, những đứa trẻ lang thang bơ vơ hoặc người có tính cách xấc xược. Ta đồng cảm cho những câu chuyện éo le với những số phận bấp bênh hơn là dò xét, kỳ thị. Nhờ vậy, thế giới ta đang sống bỗng chốc xoá đi một luồng mây đen u ám, bảo thủ. Chúng ta được đón nhận một nguồn năng lượng tích cực, trong lành, những nỗi lo âu cũng dần dần được đẩy lùi.
Để định kiến không gây phiền hà cho ta, ta làm gì trước tiên? Hãy hít thở chậm rãi và nhận ra một điều: bất cứ chuyện gì xảy ra, dù đúng dù sai, dù tốt dù xấu, đều mở ra một chân trời sự thật. Cái gì diễn ra cũng có nguyên nhân của nó, theo hướng đa chiều. Chúng ta cần chấp nhận định lý này là một phần tất yếu của cuộc sống. Có thể ban đầu nhiều người không thoải mái, nghĩ rằng làm vậy là bao che cho cái xấu, nhưng thực ra thì không phải. Chúng ta không đề cập đến tốt-xấu ở đây, chúng ta đang nói đến cách xử lý với định kiến. Khi ta thấy sự việc tồn tại theo một lý do gì với tư cách nhìn nhận khách quan, sự cảm tính chủ quan sẽ không làm hỏng tới cách đánh giá nhận xét của từng cá nhân nữa. Ta sẽ nhìn sâu hơn về một vòng xoáy pha trộn giữa cái tốt và cái xấu – sự hài hoà. Sự hài hoà trái ngược hoàn toàn với định kiến – là một món quà được Trời ban tặng cho ta. Nó giúp ta nhìn thấu đáo hơn về đen-trắng: chúng luôn nằm sâu trong bản chất.
Điều tuyệt vời nhất khi xoá tan định kiến chính là ta không cần phải cố gò bó chính mình. Không phải xoay quanh chủ đề cho thêm ít đá hay nhiều đá vào cốc Milo. Định kiến mãi là một chủ đề cần được quan tâm kỹ lưỡng và giải quyết tận gốc rễ, để những mâu thuẫn dù to lớn đến đâu vẫn có thể tìm hướng thoát. Nếu mỗi con người bộc lộ chính mình một cách tự nhiên, không cần phải cố mạnh mẽ như bao người, thì bên trong lại mở ra một luồng khí toả sáng ý chí. Có thể nói, chấp nhận mình giữ quan điểm khắt khe về chính mình và người khác, sẽ giúp ta dễ dàng thấy cảm giác đau đớn khi tự trói buộc mình. Và ánh sáng chữa lành vết thương đó.
Vì chúng ta còn có cả một chặng đường dài phía trước, nên không thể để định kiến chi phối mọi thứ được. Đừng quan trọng hoá mọi chuyện. Hãy thả lỏng cơ thể mình và nhẩm thuộc một bài hát nào đó theo hít thở sâu, rồi bắt tay vào công việc.
Tác giả: Ally Yuu
