Có bao giờ bạn thắc mắc rằng: những bộ phim hoạt hình anime của Nhật đều có những hình thức cốt truyện giống nhau như: học sinh trung học, những vấn đề tuổi mới lớn, những giấc mơ tận hưởng giây phút hiện tại mặc cho thời gian và thế giới sau này có thay đổi đi chăng nữa, những câu chuyện về sự trưởng thành v.v. Những sự lặp lại như thế mang ý nghĩa gì? Phải chăng chỉ là những bộ phim làm gợi lại kỷ niệm của thời thanh xuân? Hay là một sản phẩm mang tính giải trí cho người “trưởng thành” sau một ngày mệt mỏi ở thế giới bên ngoài?
Mới đây mình đã bỏ một chút thời gian xem bộ phim ‘Belle’ (竜とそばかすの姫), tác phẩm mới của Hosoda Mamoru. Đây là một bộ phim mang cốt truyện rất “Nhật Bản”: một thiếu nữ trung học, một vấn đề về tuổi thanh xuân, về quá khứ, một câu chuyện về sự trưởng thành v.v. Có lẽ không có gì khác so với những bộ anime khác thường được thấy ở thị trường Nhật Bản. Tuy nhiên, có một nguyên tố làm cho mình muốn nói đôi lời cảm nghĩ về bộ phim như vậy. Đó chính là sự kết hợp của thế giới ảo, nơi mọi người có thể trở thành bất cứ những gì mình muốn mà không lo bị phát hiện là con người thật là ai. Nhưng đây không phải lại là một bài viết dạy đời hay khuyến khích mọi người phải có tinh thần chịu trách nhiệm cho lời nói cử chỉ khi sử dụng mạng xã hội. Bài viết này muốn mượn bộ phim để tập trung đến một điều cơ bản hơn, đó là đặc trưng của “Thiếu Nữ” (少女).
Vậy thiếu nữ là gì? Để trả lời câu hỏi này thì ta phải bắt đầu với định nghĩa của nó và từ góc nhìn của văn hoá Nhật. Thiếu nữ là những người con gái chưa đủ tuổi thành niên, khoảng từ 7-18 tuổi. Ở khoảng độ tuổi như thế, chắc hẳn mọi người đều là những người mang đầy sự ngây thơ, ham mộng mơ, cảm xúc luôn được bộc lộ chân thật, thích cười là cười, thích khóc là khóc.
Vậy điều gì mà từ định nghĩa này đã làm cho thiếu nữ của Nhật khác với những nơi khác?
Đáp án là thể loại văn học thiếu nữ. Để nói về nguồn gốc của thể loại này có thể cần thêm một bài viết nữa, nên ở đây mình chỉ nói tóm gọn, còn độc giả có hứng thú thì có thể tự đi tìm đọc. Phải nhấn mạnh lần nữa là văn học “thiếu nữ” là thể loại văn học về con gái trước vị thành niên, nó mang tính chất khác so với văn học về nữ quyền (feminism) hoặc đa giới tính (LGBTQ+). Chỉ đơn thuần là thiếu nữ. Mình nhấn mạnh sự khác biệt giữa các thể loại như thế là vì: thiếu nữ không mang xu hướng phê phán chế độ, chính trị, uy quyền hay xã hội một cách cấp tiến như hai thể loại trên. Hãy tưởng tượng mỗi con người điều có một cuốn nhật ký, hoặc một hộp nho nhỏ chứa đựng những kỷ niệm của tuổi thanh xuân. Trong đó ngoài kỷ niệm, còn là chứng cứ cho sức sống mãnh liệt hơn bao giờ hết của con người khi đến với thế giới này. Thì đây có lẽ là một ví dụ có thể giải thích như thế nào gọi là đặc trưng của một thiếu nữ.
Có lẽ sẽ có người thắc mắc tại sao không gọi là thanh xuân? Thiếu niên? Tuổi trẻ? Thì đây chính là đặc điểm thiếu nữ của Nhật Bản khác với thiếu nữ trong suy nghĩ của chúng ta. Ở trên đã đề cập đến thể loại văn học của thiếu nữ và đặc trưng cơ bản của nó, giờ ta có thể thêm vào một yếu tố nữa: chế độ xã hội Nhật. Mọi người chắc cũng đã biết Nhật cũng như những nước Châu Á khác có truyền thống trọng nam khinh nữ. Tuy nhiên, văn học lại có thể loại về thiếu nữ thì không khó gì suy luận ra rằng: kết hợp với sự xuất hiện của thể loại văn học, đặc trưng cơ bản nêu ở trên thì ta thấy được thiếu nữ mang sinh lý nữ không tránh khỏi được sự đè áp của chế độ xã hội truyền thống nhưng họ lại có thể dùng chữ viết để bộc lộ sức sống của mình.
Điều cần lưu ý rằng là đa số tác phẩm thiếu nữ đều là từ cây bút của người phụ nữ đã trưởng thành. Nên văn học thiếu nữ là căn phòng lưu giữ sức sống trẻ, kỷ niệm mộng mơ của họ. Còn về mặt con trai, thiếu niên, đàn ông v.v. đều phải nhận được giáo dục từ bé với sứ mệnh phải có trách nhiệm lớn lao, phải độc lập, có dũng khí, ngoài ra thì không còn con đường nào khác. Từ đây ta thấy được thiếu nữ ngoài đơn thuần là một tiếng nói phản kháng, còn là một sức sống mãnh liệt vượt qua khuôn mẫu của giới tính, kết hợp nam và nữ thành một linh hồn luôn luôn hướng đến tự do, tính cách dịu dàng mà dũng cảm. Vậy nên thiếu nữ mới có một vị trí rất đặc biệt đối với Nhật Bản.
Tuy nhiên, hiện thực xã hội như là một chiếc chìa khoá chặt linh hồn thiếu nữ trong mỗi người lại, buộc họ phải đối diện với cuộc sống khắc nghiệt rồi dần tê liệt cảm xúc của bản thân. Khi bước qua cánh cửa của sự trưởng thành thì họ đồng thời phải nói lời tạm biệt một cách dứt khoát với thiếu nữ trong lòng. Những người không thể nào chấp nhận được, trong số họ có người đã lựa chọn rời khỏi thế giới này. Còn những người thoả hiệp với hiện thực, họ cho thiếu nữ là một kỷ niệm tươi đẹp, giữ gìn nó và tiếp tục bước đi trên cuộc đời khốc liệt.
Với sự phát triển nhanh đến chống mặt của đất nước mặt trời mọc sau thất bại của Thế Chiến thứ Hai. Ngoài công nghiệp, kỹ thuật, công nghệ thông tin v.v. ngày càng tân tiến, thì thiếu nữ cũng nhờ vào sự phát triển ấy chuyển hoá và đưa linh hồn mình vào những lĩnh vực như phim ảnh, truyện tranh, và điều đặc biệt nhất là mạng xã hội. Với mạng xã hội, con người có thể liên kết với nhau hoặc trở thành một con người khác mà không cần phải bộc lộ tên tuổi thật. Ví dụ điển hình nhất là các Virtual Youtuber (vtuber) đang thịnh hành hiện nay. Mình có thể giao tiếp, trò chuyện với những con người hoạt hình như thể họ là con người thật mà không cần biết người diễn vai họ là ai. Thì Belle, nhân vật chính của bộ phim cũng như vậy. Ngoài đời, cô có tên thật là Suzu, là một thiếu nữ trung học ở dưới làng quê. Tuy nhiên, khi cô đi vào thế giới ảo thì cô là một ca sĩ tài năng mang danh Belle và được hàng ngàn hàng triệu khán giả yêu mến, hâm mộ.
Cuộc sống như thế tưởng chừng như sẽ kéo dài yên ổn ngày qua ngày, tháng qua tháng, nhưng dần dần ta không khỏi tự thắc mắc: “Điều gì là thật và điều gì là ảo? Tôi là thật hay tôi là ảo? Tôi rốt cuộc là ai?” Thì vấn đề này do độc giả chưa xem phim nên mình tạm không bàn tới. Chỉ nói những khía cạnh không ảnh hưởng đến cốt truyện chính. Đối với câu hỏi trên không cần xem phim ta cũng có thể quan sát được hiện trạng của mạng xã hội bây giờ, ta không còn quan tâm gì là thật và giả, những gì ta thấy cũng chỉ là điều ta muốn thấy. Hay nói cách khác là, những gì ta thấy không có gì là ảo, chúng đều là thật, dù cho nó chỉ vừa xuất hiện hoặc tạo dựng từ một giây trước. Nói ngắn gọn là ta có thể hiểu được sự thật hay giả không còn là một cây thước đo, mà là một thành quả hình thành qua thực tiễn của con người. Điều quan trọng nhất là: ý nghĩa của việc ta làm những chuyện như thế là gì?
Đáp án cũng rất đơn giản, mạng xã hội là nơi để mọi người có thể nói lên lời mình muốn và có thể hoá trang, đeo lên chiếc mặt nạ che giấu tên tuổi thật của mình. Tuy nhiên, những chiếc mặt nạ này cũng sẽ dần dần trở thành một sự thật của con người mình, không ai có thể né tránh được. Nói như vậy có hơi bi quan, nhưng cho bạn một ví dụ thì sẽ có góc nhìn khác: có một vtuber mang nickname Ironmouse, ở đời thật, cô là người bị triệu chứng CVID (Common Variable Immune Deficiency), một loại bệnh làm rối loạn hệ thống miễn dịch, nên cô gần như là không thể ra ngoài, nhờ vào mạng xã hội và một chiếc mặt nạ, cô ta có thể trò chuyện giao tiếp với mọi người ở thế giới “ảo” này.
Bộ phim này ngoài việc tạo dựng một câu chuyện lãng mạn, đầy âm nhạc như hoạt hình Disney (siêu giống luôn, mà logic cốt truyện hơi kỳ quái, nhưng may là được những thành phần khác bù đắp), kết hợp cùng với công nghệ, mạng xã hội đã đưa cô nữ chính Suzu từ một cô gái mang trên mình nỗi ám ảnh thuở thơ ấu, tưởng chừng như cuộc đời ngoài ca hát dưới chiếc mặt nạ Belle sẽ không còn gì đặc biệt cho đến khi cô gặp một gã mang danh The Dragon (Kei) cũng là một con người đầy vết thương. Điều này đã làm động lực cho Suzu đi giúp đỡ con người có chung nỗi đau và đối mặt trực diện với quá khứ của bản thân. Từ đó cô trưởng thành nên một thiếu nữ mang đầy lòng dũng cảm dưới hình dáng Suzu, hình dáng thật sự của bản thân trước vô vàn khán giả và gửi đến cho họ giọng hát ấm áp nhất. Tuy một câu chuyện không hề khác nhiều so với những tác phẩm anime khác, nhưng tác giả đã thành công dùng bộ phim để bày tỏ mặt tích cực của sự phát triển công nghệ thông tin, mạng xã hội hiện nay, còn riêng mình thì từ những thông điệp tích cực ấy nhìn thấy một bóng dáng mới của thiếu nữ, một linh hồn luôn hướng đến tự do, tính cách dịu dàng mà dũng cảm.
Tác giả: JCZhu
Biên tập: SUYNGAM.VN
