Người ta có thể nói sách ở Sài Gòn, sách ở Seoul, hay sách ở Úc. Nhưng người ta sẽ nói phố sách ở Hà Nội.
Một buổi sáng cuối đông, trời mát rười rượi, dư âm của cơn mưa vồn vã đêm trước, tôi đi tập “dưỡng sinh” về và ghé qua phố sách. Đó là một thói quen. Không thể bỏ.
Nhìn bộ dạng tôi, có người hỏi tại sao lại ở cái Hà Nội buồn tẻ, sao không vào Sài Gòn cho sướng. Ở đó, ăn chơi ngất trời. Bar sàn bung bét. Văn minh lịch sự. Phù hợp với cái bộ dạng của khổ chủ. Tôi cười. Nói là không phù hợp. Thực ra, tôi có thể trả lời, theo một cách giản dị, nhưng sến. Câu trả lời sẽ khiến người nghe cảm thấy không khớp với vẻ bề ngoài của tôi. Rằng, Sài Gòn tôi không có gia đình, Sài Gòn tôi không có bốn mùa, Sài Gòn tôi không có mùa nào thức nấy, và Sài Gòn không có phố sách.
Vào một ngày nghỉ, hay một ngày lười biếng, tôi có thói quen nhẩn nha đi bộ, tai nghe một cái gì đó, tìm đến một quán cà phê quanh quẩn gần nhà, nhấm nháp một cuốn sách. Cảm giác thật thanh nhàn. Tôi ngồi một mình. Và không cảm thấy cô đơn. Tôi mặc kệ tạp âm xung quanh. Chỉ có tôi, âm nhạc và những con chữ.
Có đôi lúc, hết sách đọc, hoặc hứng lên, mặc dù nhà vẫn còn đầy thứ để đọc, tha vì cà phê, tôi lại tha thẩn đi bộ ra phố sách. Một con phố nhỏ, nằm sát bờ hồ, yên ắng, không quá chen lấn xô bồ. Ở đó, có tôi, nhẩn nha với sách. Cảm giác cầm một cuốn sách mới tinh, hít hà những trang giấy trắng tươi rói mùi mực, tôi thấy thật khoan khoái dễ chịu. Phố sách giờ đông hơn xưa. Tấp nập nườm nượp khách vào mua sách. Bên trong những cửa hàng đôi lúc hơi lộn xộn, là các loại sách xanh đỏ tím vàng diễm tình ứa lệ. Giờ, nhiều người đi phố sách hơn, một phần vì cái đống tình ái lủng bủng mùi mẫn buồn tẻ ấy. Khu vực lúc nào cũng túc trực sẵn các fan hâm mộ, trông rõ rôm rả. Tôi khiếp vía. Tránh xa.
Lùi sâu vào phía trong, ảm đạm và xập xệ hơn chút. Và miên man cùng sách. Tôi có thói quen là lạ. Đó là cuốn sách nào hay (hoặc cuốn phim nào hay, đĩa nhạc nào hay…), mặc dù đã có ở nhà, mỗi lần đi mua sách, tôi thấy, tôi mua lại. Để đó, dành tặng những người thân thiết. Vậy nên hầu như lúc nào đi phố sách, tôi chẳng bao giờ phải thất vọng về tay không. Ở phố sách, ngoài các nhà sách con con, còn có một bà già bán sách, bày sách ở một góc khiêm tốn sát vách một nhà sách, bán những cuốn sách hiếm, sách cấm.
Tôi hay ra thăm bà. Mỗi lần thăm bà, tôi cầm về nhà khi thì Dương Thu Hương khi thì Truyện kể năm 2000 khi thì Thời của Thánh Thần. Sách của bà, đã photo nhìn xiên xẹo, lại còn bán đắt, nhưng bà vẫn có đám fan hâm mộ riêng. Tôi nghĩ, phố sách, giả dụ thiếu cái mẹt sách con con của bà, thì mọi cửa hàng sách đều y chang nhau. Và như thế, hẳn là buồn…
Tôi thường đi mua sách một mình. Vì thú thực, giờ, người ta lười đọc sách lắm. Bạn bè tôi, ít người còn giữ thói quen đọc sách. Đọc báo Bóng Đá hay mấy thứ Cảnh sát toàn cầu thôi, chứ sách thì dày và nặng quá. Chả ai ham. Đôi lúc, đang ngồi cà phê tán phét với bạn, nổi hứng lên, tôi kéo bạn đi dạo phố sách cùng mình. Kể cũng vui, tôi có cô bạn thân, không có thói quen đọc sách. Tôi kéo cô đi. Đúng là có duyên với nhau, tôi lựa được bao nhiêu cuốn hay, nhờ đi cùng cô. Trời đầu hè, thơm lựng mùi hoa xoan, thơm chát mùi hoa sấu, chúng tôi chậm rãi rải bước trên con phố nhỏ, ngắm những bóng nắng sống động nhảy nhót qua những tán cây xoan cây sấu, rọi xuống đường. Và chúng tôi đi dạo từ phố sách về nhà. Trời sâm sẩm tối. Trời cuối thu thơm khói mùi hoa sữa ngả màu. Cô giở những cuốn sách xanh đỏ diễm tình ra đọc to cho tôi nghe. Tôi phì cười và mắng là tại sao lại để thứ chữ nghĩa đó lọt vào đầu. Nghe rõ châm biếm và mai mỉa. Nhưng bạn tôi chả chấp. Cứ thế kẻ đi trước người đi sau, có lúc song hành, và chúng tôi nhấm nháp những con chữ.
Tôi đã từng dạo quanh những con ngõ nhỏ ở Paris. Ở đó, mọi cửa hàng sách đều thanh lịch, gọn ghẽ, vấn vương chút hoài cổ. Trong đó, người ta bán sách, bán bưu thiếp, bán bản đồ. Ở đó, đúng nghĩa, thời gian như trôi chậm hẳn lại. Tôi gọi đùa là một ngày có 48 giờ. Ở London, con phố vắng lặng, một vài cửa hàng sách kiệm lời, bạn đi vào một lối đi nhỏ, và sẽ thấy choáng ngợp, bởi lối đi đó dẫn bạn đến một kho sách được bày biện gọn ghẽ, đa thể loại. Giản dị bởi bốn góc tường đều lát gạch thô được sơn trắng, có một cái cầu thang sắt dẫn lên lầu là một khu vực toàn sách là sách. Mải mê trong đó, bạn nhận ra trời đã về chiều lúc nào không hay… Những cửa hàng sách ở Nhật, thường cao vài ba tầng. Tầng một thì sách liên quan đến… game, các tầng khác thì chủ yếu là truyện tranh, rồi tạp chí này nọ, có thêm sách văn học tra cứu. Tiếng Nhật tôi không hiểu, nhưng tôi vẫn hay tạt ra tạt vào. Vì đơn giản là tôi thích văn hoá Nhật, và tôi thích manga.
Vì đặc thù công việc, tôi được đi nhiều nơi. Mỗi lần đi đâu đó về là tôi lại thở dài, “chê” Hà Nội. Một cách chua chát chua cay. Nói thì nói vậy thôi. Chứ tôi nghiệm ra một điều giản dị, cái gì mới cũng đem lại cảm giác háo hức thích thú. Nhưng cảm giác háo hức thân thuộc, thì chỉ có Hà Nội. Một phần vì nơi đó, có phố sách.
